شغل چاپارها و شیوه ی جابجایی مرسولات
شغل چاپارها در آن دوران به شدت دشوار بود. گذراندن راه ها و مسیرهای ناهموار آن دوران، در گرما و سرما، آن هم به آن سرعتی که از آنها انتظار می رفت، کاری به شدت طاقت فرسا بود. همسر وزیر مختار انگلیس “مری شیل” در سفرنامه ی خود اینچنین می نویسد:
«سفرهای اعجاب‌انگیز چاپارهای پستی در مسیر تهران و ارزروم واقعا باعث تعجب و گاهی دلسوزی است، چون این افراد در زمستان‌ها و در حالی‌که خود را در پوستین و کلاه‌پوستی پیچیده‌اند باید مسیر ١٢٠٠ کیلومتری بین تهران و ارزروم را در عرض ده روز طی کنند و کم‌وبیش پس از دو روز توقف و در حالی که چشمهایشان از شدت خستگی و بی‌خوابی و سوزش سرما نزدیک به کوری است دوباره از همین مسیر به تهران بازگردند. تازه اگر مدت سفر آنان از ده روز بیشتر شود و نتوانند عذر موجهی برای تاخیر خود بیاورند مورد بازخواست هم قرار می‌گیرند».
مری شیل به شخصی به نام “ملک‌محمد بیک” اشاره می کند که به طور اعجاب انگیزی این مسیر را طی هفت روز می پیماید. با اینحال دستمزد ناچیزی برای این افراد درنظر گرفته شده که در سال بیش از 40 لیره نمی شود.
در سفرنامه ی فوروکارا هم، می توان به فرسودگی بافت ارتباطی ایرانیان در آن زمان پی برد:
«چاپارخانه‌هایی که در این مسافت [منظور مسیر تهران- شیراز] ساخته‌شده حدود ٢٨ واحد است که در اینجا اسب عوض می‌کنند. این چاپارخانه‌ بنایی است به ارتفاع دو گز و سه چارک و چهارگوش که گرداگرد آن حصار است و در چهارگوشه این حصار برج‌مانندی شبه‌ذوزنقه یا گرد برآورده‌اند. ترکیب این ساختمان شبیه کاروانسراست. در داخل چاپارخانه و کنار حصار اصطبل ساخته‌اند که گنجایش نگاهداری حدود ده راس اسب دارد و در میان حیاط آن سکویی چهارگوش برآورده‌اند. بر آن سکو مسافران هم می‌توانند خیمه و چادر بزنند و اینجا بیاسایند. ترکیب بنای چاپارخانه همه‌جا کم‌وبیش چنین است». و در جای دیگر پس از اشاره به خشت و گلی بودن این ساختمان ها می گوید: «در هر چاپارخانه فقط پنج شش اسب نگاه می‌دارند که از این‌ها هم بسا چندتایی ناخوش و یا ناراهوارند».
در این زمان، مامورین پستی، پس از اینکه به هرشهری می رسیدند، با شیپوری به مردم اعلام حضور می کردند و نامه ها را به صاحبانش تحویل می دادند یا نامه های جدید را در مقابل پرداخت وجه نقد و باطل کردن تمبر، از فرستنده دریافت می کردند. چاپارها در ابتدا با شتر و اسب مرسولات را جابجا می کردند و پس از مدتی گاری هایی در اختیار آنها قرار گرفت.

پست نوین در ایران
بنیانگزاری پست نوین تحولی بود که امیرکبیر بنیان نهاد. شخصی به نام “شفیع‌خان چپرچی‌باشی” بعنوان اولین رئیس چاپارخانه ها یا “بشیرالدوله” منصوب شد.
در سال 1288، امین الملک، مامور انتظام چاپارخانه ها شد و ازین پس لباس و نشان رسمی برای همه ی چاپارهای دولتی وضع گردید. اندکی بعد نیز، تمبر و تعرفه های خدمات چاپارخانه ها به اطلاع عموم مردم رسید. قبل از استفاده از تمبر، ماموران پستی، توسط مهرهایی که ارزش های متفاوت پولی داشتند، نامه ها را مهر و موم می کردند و ممکن بود هر چاپارخانه تعرفه دلخواه خود را برای نامه ها به کار گیرد. اما پس از رسمی شدن استفاده از تمبر، تعرفه ها سازمان یافت و مردم در برابر خدمات پستی، از قوانین یکسانی برخوردار شدند.
درسال 1251 شمسی، پس از اینکه ناصرالدین شاه به اروپا سفر کرد، شخصی اتریشی به نام گوستاوریه را به عنوان مدیر پست منصوب کرد تا با برگزاری کلاس های آموزشی، افرادی را تربیت کرده و به عنوان کارمندان پستی استخدام کند. در آن زمان، هنوز ایرانیان از اصول پستی مدرنی که در اروپا به کار گرفته می شد مطلع نبودند. ضروری بود که کارکنان پست بتوانند واژگان لاتین روی مرسولات پستی را بخوانند و شیوه ی کار گیشه های پستی را فراگیرند.
محبوبی اردکانی در کتاب “تاریخ موسسات جدید تمدنی” اینگونه روایت کرده است که در زمان گوستاوریه، پست ایران منظم شد و ترتیب نامه رسان ها، توزیع کننده های مراسلات شهری، حمل مرسولات به شهرستان ها، جمع آوری و بسته بندی و توزیع نامه ها در بین راه و تهیه و نصب صندوق پستی ازجمله اقدامات مهمی بود که اتفاق افتاد.
در این زمان، نظام نامه پستی تنظیم شد و به موجب آن، هزینه های پستی بر مبنای وزن نامه ها تعیین شد. جبران خسارت بسته هایی که به مقصد نمی رسید، از جمله تعهداتی بود که در این زمان از طرف پست به مشتریان داده شد. با اینحال مردم همچنان بابت سپردن کالاهای ارزشمند خود به مامورین پستی، نگران بودند. به هرحال این اتفاق برای آنها تازگی داشت و البته باید توجه داشت که سابق بر این، چاپارخانه های بی نظم و بی قانون، در حق مردم ناعدالتی هایی روا داشته بودند که موجب بدبینی آنها شده بود.

نام گذاری شرکت پست در طول تاریخ:
در سال 1288 وزارت پست با تلگراف ترکیب شد و به “وزارت پست و تلگراف” تغییر نام داد. اواخر سال 1308، این وزارت، سهام شرکت تلفن را هم خرید و به “وزارت پست و تلگراف و تلفن” معروف شد.
پس از آن در سال 1367، “شرکت پست جمهوری اسلامی ایران” به عنوان یک شرکت مستقل دولتی فعالیت خود را از سر گرفت و این شرکت تا سال 1394 تنها شرکت پستی ایران بود.
در سال 1394، به منظور کاهش هزینه های شرکت پست، خدمات پستی از انحصار دولت خارج شد و دو اپراتور خصوصی نیز شروع به کار کردند. ازین زمان، این شرکت به نام “شرکت ملی پست” تغییر نام یافت.

منابع:
فراز و نشیب تاریخ پست در ایران؛ از گذشته‌های دور تا روزگار معاصر | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (cgie.org.ir)
شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران – ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (wikipedia.org)